Chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ sơ sinh non tháng

Đặc điểm cơ thể TSSNT có tuổi thai càng non thì đặc điểm cơ thể càng tả nguy cơ tăng. Toàn thân da căng mọng, có thể thấy huyết mạch, nhiều lông măng và đặc biệt có nhiều chất gây. Các móng tay móng chân của trẻ mềm, vành sụn tai chưa có, các đường chỉ tay, chỉ chân không rõ ràng. Hộp sọ của trẻ mềm ọp ẹp. Hệ sinh dục bé gái môi lớn chưa che phủ môi nhỏ; bé trai sau 33 tuần tuổi tinh hoàn xuống bìu, nếu trẻ sinh sớm hơn có thể dịch hoàn chưa xuống bìu. Trong lượng của trẻ nhẹ thường dưới 2.500g. Đặc điểm sinh lý Chức năng điều hòa thân nhiệt:TSSNT rất dễ bị hạ thân nhiệt, ngay cả khi thời tiết nóng nực. Duyên do là lớp mỡ dưới da quá mỏng, khả năng sinh nhiệt kém, lại dễ mất nhiệt trung tâm điều hòa thân nhiệt của trẻhoạt động yếu. Nên nhiệt độ môi trường rất dễ khiến trẻ bị lạnh và phù cứng. Nếu để thân nhiệt trẻ xuống dưới 350C có thể dẫn tới hàng loạt biến chứng như: suy hô hấp, tổn thương tâm thần và có khi gây xuất huyết não. Chức năng hô hấp:TSSNT dễ bị suy hô hấp vì lồng ngực dễ biến dạng, cơ hoành yếu, phổi kém giãn nở, các phế nang chưa trưởng thành. Trong phổi trẻ non tháng thiếu chất tráng bề mặt (surfacetant) do phổi tiết ra để ngăn không cho phổi xẹp và ngăn ngừa rối loạn về hô hấp. Cấu tạo trung tâm hô hấp chưa hoàn chỉnh, gây khó khăn cho việc đàm luận khí. Suy hô hấp là một trong những duyên cớ gây tử vong cao ở trẻ sinh thiếu tháng. Chức năng hệ tâm thần:não TSSNT chưa hoàn chỉnh, dễ bị thương tổn bởi những tác động bị động của các hệ khác và trong trường hợp thiếu dưỡng khí. Chức năng tuần hoàn:các mao quản phong phanh dễ vỡ, các nhân tố đông máu thiếu hụt và giảm, lượng vitamin K và prothrombin thấp nên trẻ non tháng dễ bị xuất huyết. Chức năng tiêu hóa:enzyme để chuyển hóa bilirubin gián tiếp thành bilirubin trực tiếp bị thiếu hụt và kém hoạt động nên trẻ non tháng dễ bị vàng da nặng và kéo dài. Thể tích bao tử nhỏ, dạ dày nằm ngang, các men tiêu hóa còn thiếu và tiếp thu kém nên trẻ dễ nôn trớ và rối loạn tiêu hóa. Do lượng dự trữ glycogen trong gan giảm nên trẻ dễ bị hạ đường huyết. Người trông nom trẻ cần rửa tay sạch sẽ Cách chăm chút Sau khi sinh phải chuẩn bị sẵn công cụ ủ ấm và oxy để giúp cho bé thở, cho bé một môi trường sống sạch sẽ, ấm áp và an toàn. Người coi ngó bé cần phải rửa tay sạch sẽ trước và sau khi chăm nom bé. Nên hạn chế số người thăm bé cũng như số người tiếp xúc khi không cấp thiết (đặc biệt khi họ đang có bệnh cảm, cúm, ho hay các bệnh lây truyền khác…). Bảo đảm nhiệt độ môi trường luôn rét mướt: một trong những ưu tiên hàng đầu của quá trình săn sóc TSSNT là luôn bảo đảm bé được ở trong môi trường có nhiệt độ hạp. Nhiệt độ thân bé giảm sẽ dễ dẫn đến rối loạn chuyển hóa, rối loạn hô hấp, thiếu oxy lên não và nguy cơ xuất huyết não cao hơn. Để biết bé có thể thích nghi với môi trường hay không, ta có thể đo thân nhiệt cho bé. Nhiệt độ của bé luôn ở khoảng 370C là hạp nhất. Cần giữ ấm cho bé, tránh để bé bị nhiễm lạnh bằng cách mặc áo xống đủ ấm và khi tắm hoặc chăm nom cơ thể bé (như thay băng rốn…) cần tiến hành nhanh và làm trong phòng kín gió. Nếu ta ủ ấm thân thể bé bằng cách chườm túi nước nóng (hoặc chai nước) thì cần phải khôn xiết cẩn trọng để tránh tình trạng nhiệt độ quá nóng, làm lẽ sốt (hay nước đổ ra ngoài) sẽ làm bỏng da của bé. Bên cạnh đó, ta có thể giúp bé giữ được thân nhiệt bằng cách ấp bé theo phương pháp Kangaroo. Đây là phương pháp nuôi bé non tháng rất hiệu quả, ít tốn kém, được ứng dụng trên phạm vi toàn thế giới. Nhờ vào thân nhiệt của người lớn, bé sẽ được ủ ấm hợp nhất. Bé được nằm đúng tư thế Kangaroo sẽ phòng ngừa được cơn ngưng thở, tránh trào ngược, ọc sữa, sặc, tỉ lệ bé bị nhiễm khuẩn ít hơn… Từ đó, bé có quá trình phát triển thể chất, tâm sinh lý tốt hơn. Hơn thế nữa, người ấp bé, khi đã được huấn luyện sẽ có khả năng phát hiện được những thất thường của bé sớm hơn. Nên theo dõi thân nhiệt hàng ngày và đo thân nhiệt khi bé bị sốt hay hạ thân nhiệt. Tránh để nhiệt độ quá thấp khi dùng máy điều hòa nhiệt độ. Nuôi dưỡng Cần cho bé ăn sớm những giờ đầu sau sinh. Cần phải chú ý đến nhu cầu sinh lý của trẻ non tháng. Tùy theo tình trạng của từng trẻ, tùy theo cân nặng và tuổi thai mà có cách xử lý phù hợp. Nếu TSSNT trên 34 tuần, cân nặng trên 2.300g, đã có phản xạ bú, sẽ cho tập bú sữa mẹ càng sớm càng tốt và cho nằm với mẹ. Nếu TSSNT dưới 32 tuần, không có khả năng mút bú, phải nặn sữa mẹ cho bú bằng ống thông dạ dày từ 8 - 10 lần/ngày, ống thông tá tràng và có thể vắt sữa mẹ từng giọt vào miệng trẻ. Theo dõi lượng sữa không bú hết mỗi bữa ăn. Đối với trẻ quá non tháng, cân nặng dưới 1.500g, cần được truyền dịch glucoza 5 - 10% bằng đường tĩnh mạch, có thêm chất điện giải và giảm dần càng nhanh càng tốt, thay thế bằng đường tiêu hóa. Theo dõi các rối loạn khác, để kịp thời có hướng xử trí: rối loạn hô hấp, thở nhanh, thở co kéo, cho trẻ thở oxy có thể qua mặt nạ hay qua ống thông mũi. Nôn ói, sặc. Phải kịp thời hút thông đường thở. Theo dõi màu da, môi trẻ, các chi ngón. Rối loạn tiêu hóa, phân, nước tiểu. Mọi hiện tượng thất thường, dù nhỏ, đều phải được phát hiện, biên chép để xử trí kịp thời. Những lưu ý Việc săn sóc và nuôi dưỡng TSSNT rất khó khăn và tốn kém. Tỉ lệ tử vong cao, chiếm 80% tổng số tử vong lọt lòng trong tuần lễ đầu. Một số trẻ có thể trở nên mạnh khỏe và phát triển gần giống như trẻ đủ tháng. Nhưng một số trẻ cực non, có cân nặng dưới 1.500g hoặc có tuổi thai dưới 32 tuần cần chú ý hồi sức tốt ngay tại phòng sinh để giảm bớt tàn tật cho trẻ sau này. Vì thế, cần phải cho liên quan mẹ con càng sớm càng tốt. Bú bằng sữa mẹ. Trường hợp trẻ chưa bú được, cho ăn bằng ống thông nhỏ giọt, tập cho bé bú và hướng dẫn các bà mẹ cách coi sóc và nuôi dưỡng trẻ. Khám định kỳ, soát thể lực và tâm sinh lý. Phát hiện sớm các thất thường về thị giác, thính giác và vận động của trẻ. BS. NGUYỄN THUẬN HẢI