Câu này cũng vậy. Mà đây là lấy chuyện thực tại để ví von chứ đâu có phải chuyện vô hình, siêu tự nhiên mà hòng đem chuyện hồn của con cáo đã chết ra nói! Lại nữa, “khâu” cũng đâu phải là “núi” mà là “gò” và chỉ là một hoán dụ để chỉ cái hang của con cáo mà thôi.
Học giả An Chi: Nhiều người chưa hiểu rõ câu “Cóc chết ba năm quay đầu về núi” là phải. Huống chi nếu cóc chết đi thì xác của nó sẽ phân hủy trong một thời gian ngắn chứ làm sao có chuyện đã chết ba năm rồi mà nó còn quay đầu về núi! Vậy ta phải quẳng cóc đi mà trả chỗ cho cáo. Myblog. Hãy bắt một “cậu” cóc thường tá túc nơi góc hiên nhà, lấy sơn trắng bôi lên đầu làm dấu rồi di dời cậu ta ra ngoài gò mả thật xa.
Yahoo. Xin bạn đọc bài “Tâm thức cội nguồn” của PVM trên Thanh niên Online ngày 26/2/2012.
Đảm bảo vài ba ngày sau lại thấy cậu lim dim cặp mắt ngồi lù lù nơi chỗ cũ”. “Hồ tử thú khâu” bản tính là một lối dụng điển vì thư tịch Trung Hoa xưa từng nói đến chuyện này. Cứ làm như đó là một câu thành ngữ thực sự! Chúng tôi nêu tỉ dụ trên đây làm một dẫn chứng để cho thấy cái câu trẹo trọ kia đã được một số người sử dụng mà không hề quan tâm đến mối quan hệ giữa chủ thể “cóc” với quê hương của nó là “núi” (cố nhiên là chỉ theo lời của câu trẹo trọ kia).
Com/mchuchen, người ta lại đem câu “Cáo chết ba năm quay đầu về núi” ra dịch ngược trở lại sang tiếng Tàu thành “Hồ ly tử tam niên nhưng trạo đầu hướng sơn khâu” [狐狸死三年仍掉頭向山丘] rồi còn giảng giải rằng, nó tương ứng với câu “Hồ tử thú khâu” của Tàu nữa! Không biết Tàu đọc đến đó có phì cười hay không, nhất là với hai tiếng “ba năm”? A. Về câu “Cáo chết ba năm quay đầu về núi” thì trên Kiến thức Ngày nay số 304 (10/1/1999), chúng tôi đã viết (có sửa sang): “Câu này bắt nguồn ở thành ngữ tiếng Hán “hồ tử thú khâu” [狐死首丘] (cáo chết hướng [về] gò), thường nói tắt thành “thú khâu” 首丘 (= hướng về phía gò).
C. Nếu những người tụ họp thành ngữ thành tự điển để làm khuôn vàng thước ngọc cho người xài tiếng Việt noi theo mà kỹ lưỡng đến nơi đến chốn thì có thể là họ đã gạt bỏ câu này một cách không thương tiếc.
Bài “Ai Dĩnh” trong phần “Cửu chương” của Sở từ có câu “Cáo chết ắt quay về phía gò” (Hồ tử tất thú khâu). Ta đâu có thể nào tự tiện đổi “cáo” thành “cóc” được, vì nếu có thể thiến một cách tùy tiện như thế thì biết đâu sẽ chẳng có người hứng chí mà tuyên bố rằng “con cáo là cậu ông trời” để làm một cuộc đổi đời vì xưa nay ai cũng biết rằng, cậu của ông ta chỉ là con… cóc trong Ngôn ngữ dân gian mà thôi”.
Tác giả này đã viết: “Cóc chết ba năm còn quay đầu về núi” - câu ngạn ngữ đầy ẩn dụ. Thế nhưng trên trang tw. Chữ nghĩa ràng ràng như thế thì sao lại có thể tùy tiện mà đổi cáo thành “cóc” được?”.
Về vấn đề này, trong bài “Tại sao một số thành ngữ, phương ngôn lại khó hiểu?” (thông báo Khoa học & Công nghệ, Thừa Thiên - Huế, số 3/1996), chúng tôi đã viết như sau (ở đây có chỉnh sửa đôi chút): “Đó là do người viết văn thời nay đã vô tình hoặc cố ý bóp méo một số thành ngữ, tục ngữ, đẵn là thành ngữ, mà làm cho chúng trở thành kì quái so với hình thức gốc.
Câu thành ngữ này dùng để chỉ những người yêu quê hương, không phải là những kẻ vong bản, những người tuy sống ở tha hương nhưng muốn lúc chết thì được chôn ở quê nhà. “Hồ tử thú khâu” thì dịch thành “Cáo chết hướng (về) gò” là đủ rồi.
Truyện Khấu Vinh trong Hậu Hán thư có câu “Không bằng cái tình của con cáo chết mà (còn biết) hướng về gò” (Bất thắng hồ tử thú khâu chi tình). Thực ra, môi trường thọ sống của cóc đẵn là đồng bằng và rừng rậm chứ không phải núi.
Sao phải thêm “ba năm”? “Ba năm” là làm sao? Ba năm thì đã thịt nát xương tan tuyệt tích rồi còn đâu. Chúng tôi đã viết như thế cách đây 17 năm, còn lần này xin nói thêm như sau. Thiên “Thuyết lâm” trong sách Hoài Nam Tử có câu “Chim bay về quê, thỏ chạy về hang, cáo chết hướng gò” (Điểu phi phản hương, thố tẩu quy quật, hồ tử thú khâu). Lần này xin nói thêm như sau. Với những văn liệu đã thấy, ta khó có thể nói rằng câu “Cáo chết ba năm quay đầu về núi” không phải do tích Tàu, sách Tàu mà ra.
Bởi cóc có một bản năng “tìm về mái nhà xưa” rất đáng nể. Thiên “Đàn Cung” trong sách Lễ ký viết: “Người đời xưa có lời nói rằng cáo chết hướng về đúng gò; ấy là nhân vậy” (Cổ chi nhân hữu ngôn viết: Hồ tử chính khâu thú; nhân dã).
Tự vị thành ngữ Việt Nam của Viện tiếng nói học do Nguyễn Như Ý chủ biên đã ghi nhận câu “Cóc ba năm lại quay đầu về núi” (lấy ở báo tiên phong ngày1/7/1977). Cách đây 14 năm, chúng tôi đã viết như trên. Có điều là tiền nhân của người Việt đã thêm mắm thêm muối nên làm cho câu thành ngữ càng khó hiểu với hai tiếng “ba năm”. Năng họ muốn tận dụng những câu như thế này để làm cho sách của mình dày thêm? Chính vì những sự “buông thả” như thế mà nhiều câu thành ngữ “khuyết tật” mới có cơ hội len lách vào kho văn học dân gian rồi được “phát tán”.
Những dạng thức mới này bản tính chỉ là những thành ngữ dỏm vì người viết không nắm vững từ ngữ nên đã viết sai một cách vô ý thức hoặc vì người viết tuy có vốn từ ngữ phong phú nhưng lại “cải biên” thành ngữ không đúng điệu, nên chung cục cũng làm cho chúng “không giống ai”.
Hình thức gốc (và đúng) của câu này là “Cáo chết ba năm quay đầu về núi”.
